Distribucija polutanata na prostoru Zajače
Obseravcijom Osnovne Geološke Karte 1:100000, List Zvornik, L34-123 anomalije Pb, Zn i Sb su konstatovane u karbonskim glinovitim škriljcima i kvarcnim peščarima; trijaskim sedimentima – kvarcni konglomerati, breče i peščari i slojeviti i bankoviti oolitični krečnjaci i peščari; miocenskim dacito-andezitima i piroklastitima dacito – andezita. Anomalije As nisu prikazane na karti, ali je arsen često u asocijaciji sa antimonom kada se radi o niskotemperaturnim hidrotermalnim ležištima.
Karbonske i trijaske tvorevine nisu izvor Pb, Zn, Sb i As. U gornjokarbonskim krečnjacima su pomenuti metali deponovani tokom miocenskog vulkanizma, tačnije postvulkanskim hidrotermalnim procesima su nastala ležišta Sb sa pratećim As (Pb i drugim) i pojave sistema Zajače. Tokom tog procesa na površini su se prirodnim putem razvile povišene koncentracije metala (geohemijske anomalije).
Prema Jankoviću 1990, razvijanje rudnih tela vezano je za karbonske, permske i trijaske tvorevine terena, zajedno sa dacito-andezitskim vulkanskim stenama i njihovim piroklastičnim ekvivalentima. Najveći nosilac rudnih tela ovog prostora jesu gornje karbonski krečnjaci, usled najpogodnijih uslova za razvijanje rude antimona. Najbogatije ležište rude antimona (posmatrajući prostor Zajače) smešteno je na obodu dacito-andezijskog masiva, tačnije na kontaktu dacito-andezita i karbonatnih stena. Prilikom naglog hlađenja izlučenih rastopljenih stena, usled kontakta sa hladnom matičnom stenom (sivi krečnjaci gornjeg karbona) došlo je do formiranja žičnih ležišta Sb, gde se ove pojave nalaze u najvećim koncentracijama.
Na prostoru Zajače primećene su i lokalne pojave antimona, u znatno manjim količinama, u škriljcima i dacito-andezitima. Rudonosni krečnjaci su ubrani i podeljeni u blokove, a na kontaktu dacitoandezita i krečnjaka razvijene su tektonske breče gde je antimon prisutan u vidu cementa. Na ovom prostoru mineralna asocijacija je manje-više monotona i sastoji se pre svega od oksida antimona - valentinit, stibikonit, senarmontit, zatim galenita, pirita, halkopirita, kvarca i kalcita.
Prospekcijom tačaka uzorkovanja zemljišta i vode na terenu i analizom dobijenih rezultata merenja koncentracija polutanata za zemljište iz aprila i maja 2019. godine, može se doći do zaključka da su najviše povišene koncentracije (T 2 – za merenja izvršena u aprilu i T 3 – za merenja izvršena u maju 2019. godine) Sb, As, Pb i Zn vezane upravo za pomenuto žično ležište sa najvećim koncentracijama rude. Anomalije pomenutih teških metala postoje usled visoke koncentracije rude na ovom području, ali se ne sme zanemariti ni višedecenijsko izlaganje rude atmosferilijama usled eksploatacije i odlaganja jalovine.
Koncentracija polutanata u zemljištu
Na osnovu analiza koje su obavljene u aprilu i maju 2019. godine konstatovane su povišene koncentracije arsena i antimona u uzorcima uzetim u zemljišnom sloju do 60 cm dubine.
Budući da se sanaciji deponije pristupilo tek 2016. godine, može se konstatovati da je uzrok povišenih koncentracija teških metala u zemljištu bila deponija, kao i sadržaj emisija iz prethodnog višedecenijskog proizvodnog procesa topljenja i prerade sirovina. Međutim, nakon sanacije deponije sprečen je dalji priliv polutanata u zemljište i atmosferu.
Kvalitet vode
Kako bi se omogućio što bolji i jasniji uvid u trenutno stanje životne sredine, te kako bi se omogućio što bolji i efikasniji metod sanacije, na predmetnoj lokaciji izvedena su merenja kvaliteta vode. Svojim tokom reka Štira prolazi neposredno u blizini rudnika i proizvodnog kompleksa u Zajači, kao i kroz samo naselje. Na predmetnoj lokaciji reka Štira sa leve strane prima šest pritoka, dok sa desne strane prima četiri pritoke. Naselje Zajača se snabdeva vodom iz lokalnog vodovoda koji zahvata vodu iz dva izvorišta - starije „Kokići”, izdašnosti 4-5 l/s, koje je izgradilo DP „Rudnici i topionica Zajača” pedesetih godina prošlog veka i novije „Turin”, čija je izdašnost takođe 4-5 l/s, a koje je izgrađeno uz pomoć međunarodnih donatora 2002. godine.
Usled visoke mikrobiološke neispravnosti vode (naročito sa izvorišta „Kokići”) i povećanog sadržaja teških metala, što je utvrđeno 2002. godine izvršenom analizom vode za piće od strane DOO „Zorka”-„Razvoj i inžinjering”, Šabac (br. 92-288 od 14.04.2002. godine), Grad Loznica je pristupio izgradnji vodovoda i povezivanju naselja Zajača sa gradskim vodovodom u Loznici, omogućavajući snabdevanje lokalnog stanovništva ispravnom vodom za piće.
Prelaskom na gradski vodovod izvorišta „Kokići” i „Turin” su isključena iz upotrebe. Uzorkovanjem površinskih voda na lokalitetu (uzvodno i nizvodno) ustanovljene su povišene koncentracije arsena i antimona. Razmatrajući geološke i tektonske karakteristike terena, kao i istoriju proizvodnog procesa na lokaciji, može se doći do zaključka da su povišene koncentracije arsena i antimona u površinskim vodama (reka Štira) posledica povišene koncentracije prirodnog orudnjenja As i Sb, kao i izloženosti rude atmosferilijama tokom višedecenijske rudarske aktivnosti.
Rudničke vode nastaju postojanjem veće količine rude u stenama. Prilikom eksploatacije rude dolazilo je do izloženosti rudnih minerala vodi i vazduhu te je dolazilo do oksidacije i stvaranja sumporne kiseline i zakiseljavanja vode. Ovako zakiseljena voda (uz prisustvo bakterija) omogućavala je brži proces rastvaranja teških metala iz rudnog tela, čime su se teški metali dalje odnosili u hipsometrijski niže vodotoke.
015/864-128
.jpg)
Kontakt
